Schriftlezing - Site voor bijbelvertalers

11Het geschiedde, toen hij onderweg was naar Jeruzalem,
dat hij dwars door Samaria en Galilea trok.
12Toen hij een of ander dorp binnenging
kwamen hem tien mannen¹ tegemoet die lepra hadden.
Zij bleven op een afstand staan,
13verhieven hun stem en zeiden:
Jezus, meester, ontferm² u over ons!
14(Hen) ziende³ zei hij tegen hen:
ga heen en toon uzelf aan de priesters.
En het geschiedde: terwijl zij daarheen gingen werden zij gereinigd.
15Eén van hen,
toen hij zag dat hij genezen was,
keerde terug en loofde God met luider stem.
16Hij viel op zijn aangezicht neer aan zijn voeten om hem te danken.
En dit was een Samaritaan.
17Jezus antwoordde en zei:
Zijn zij niet alle tien gereinigd?
Waar zijn die negen dan?
18Kon alleen deze niet-jood gevonden worden
om terug te keren om God eer te geven?
19Hij zei tegen hem:
Sta op en ga.
Uw vertrouwen heeft u behouden.

Noten

1	NBV vertaalt 'mensen', maar dat staat er niet. Voor 'mens' heeft het Grieks een ander woord beschikbaar, evenals dat in onze taal het geval is.
2	NBV vertaalt: heb medelijden met ons. Zich ontfermen over is echter wat anders dan medelijden hebben met. Het betonen van ontferming is een daad die gesteld wordt. Medelijden blijft hangen in het gevoel.
3	ik vertaal het participium met opzet duratief. Het Grieks vraagt daarom, maar ik wil zo ook tot uitdrukking te brengen dat Jezus hen werkelijk zag als de mensen die zij waren, gevangen in hun ellende, op dezelfde wijze als hij ook de scharen ziet.

Afdrukken | vertaling door jaap goorhuis | bij 4e zondag van de herfst
Laatste wijziging 13 Oct 2007 08:50:49

Reacties:

jaap goorhuis: reactie op de vertaling van Marianne Storm [2007-09-24 12:42:50]
Kort en krachtig klinkt je vertaling. Met je opmerkingen over NBV ben ik het geheel eens.

Enkele kleinigheden ter overweging:

vs 14c: je vertaalt 'egeneto daar met "terwijl (zij daarheen gingen). Waarom niet net als in vs 11 met "Het geschiedde, dat ..." (Vergelijk ook Pieter Oussoren)

vs 16: hier zou ik 'letterlijker' vertalen: "Hij viel op zijn aangezicht neer aan zijn /Jezus' voeten".

vs 19: in poreuou voel ik ook iets van 'gaan', dus "verder gaan" of "op weg gaan", meer dan "heengaan".

pistis vertaalde ik bijna stanadaard met "vertrouwen". (stokpaardje!)

jaap goorhuis: De Bijbel in Gewone Taal — overwegingen naar aanleiding van de vertaaldag [2021-03-04 09:15:38]
~twee nieuwe NBG-bijbels in 10 jaar~ Sinds 2001 biedt de Dirk Monshouwer Stichting via deze website (en sinds enige tijd ook via {www.schriftinuitvoering.nl}) vertalingen aan, die beogen een tekst te bieden die dicht bij de grondtekst staat, in leesbaar Nederlands. In die tijd heeft het Nederlands Bijbelgenootschap maar liefst twee complete bijbelvertalingen het licht doen zien: in 2004 de ~Nieuwe Bijbelvertaling~ (NBV), in 2014 ~de Bijbel in Gewone Taal~ (BGT). Over de NBV is destijds in de media een felle strijd ontbrand: kan het zo, moet het niet geheel anders? Rond de BGT ging dat anders, maar ook aan die vertaling kan deze website natuurlijk niet voorbij gaan. Al is het een bijbelvertaling die geheel andere uitgangspunten heeft dan onze vertaalarbeid, we vertalen wel dezelfde teksten en we willen hetzelfde: dat lezers die teksten begrijpen. Vanwaar dan die verschillen?
beperkingen van de BGT
De strijd om de BGT wordt gelukkig minder verbeten gevoerd dan die om de NBV. Dat ligt voor de hand, omdat de NBV ernaar streefde kanselbijbel te worden — iets wat in de Protestantse Kerk in Nederland ook gelukt is. Ondergetekende was daar overigens tegen, maar het is inmiddels een gegeven dat de NBV getalsmatig grote invloed heeft gekregen. De BGT heeft niet de pretentie, de nieuwe Nederlandse bijbel te worden, maar beoogt een vertaling te zijn die ook voor 'nieuwe lezers' bruikbaar is. Grote groepen mensen hebben een beperkte woordenschat en hebben moeite met het lezen van ingewikkelde teksten met lange zinnen. Daarom beperkt de BGT zich zoveel mogelijk tot de Nederlandse basisvocabulaire, de 5000 meest gebruikte woorden.
Die beperkingen zouden wat mij betreft nog wel wat duidelijker uitgedragen mogen worden, maar ik ben bang dat hier de commercie een rol speelt. In inhoudelijke communicatie geeft het Bijbelgenootschap grif toe dat de BGT verliesposten kent en dat lang niet alles in de vertaling meekomt, maar commercieel is het natuurlijk niet handig de nadelen van je `product´ al te nadrukkelijk naar voren te brengen.

discussie bestuur
Het bestuur van de Dirk Monshouwer Stichting boog zich eind 2014 over de BGT en stelde vast, dat wij ons niet zomaar als `tegenstanders´ van die vertaling willen beschouwen. Een bijbel erbij maakt het gesprek alleen maar breder, en deze vertaling is spannender dan de NBV, juist omdat de uitgangspunten zo totaal verschillend zijn. Tegelijk rijzen bij ons een groot aantal bezwaren:
● Is dit werkelijk gewone taal, of eerder eenvoudige taal? Naast positieve reacties van sommige lezers (`eindelijk een bijbel die mijn kinderen begrijpen´) ervaren andere lezers de BGT juist niet als gewone taal, maar eerder als kleuterig en onnatuurlijk eenvoudig.
● Waarom verdwijnen zoveel bijbelse beelden, of worden omgezet in vergelijkingen (`De Heer is mijn herder´ werd in de BGT `De Heer zorgt voor mij, zoals een herder zorgt voor zijn schapen´)? Zijn die beelden werkelijk vervangbaar? Kun je ze missen, en is dat nodig?
● De BGT gebruikt korte zinnen, zeer korte paragrafen met opschriften, expliciteert het onderwerp waar de auteur dat weglaat, legt uit wat niet meteen duidelijk is en verwijdert meerduidigheid ten gunste van één uitleg. Deze vertaling maakt het de lezer gemakkelijk. Of te gemakkelijk? Leidt deze vertaling juist niet tot gemakzuchtige lezers die een hapklare boodschap willen?
● De BGT kiest volledig voor de betekenis, de boodschap. Maar zit de boodschap werkelijk alleen in wat er gezegd wordt, zit die ook niet voor een deel verborgen in hoe het gezegd wordt? Met andere woorden, wordt er niet teveel opgeofferd aan de verstaanbaarheid, en is wat er overkomt niet een té slap aftreksel van de bijbelse boodschap?

vertaaldag
Met die vragen in het achterhoofd hield de Dirk Monshouwer Stichting op 15 april in Ede haar jaarlijkse vertaaldag met als thema de BGT. Dr. Matthijs de Jong, medewerker van het Nederlands Bijbelgenootschap en vertaalcoördinator Nieuwe Testament voor de BGT, was bereid zich in het `hol van de leeuw´ te wagen. Hij gaf een presentatie over de uitgangspunten van de BGT en illustreerde die uitvoerig aan de hand van Johannes 12. Juist bij zo´n ingewikkelde en gelaagde tekst uit het Johannesevangelie wordt duidelijk wat er wel en niet kan bij vertalen in `Gewone Taal´. In een uitvoerig betoog liet De Jong zien hoe in de BGT de letterlijke vertaling van woorden vaak moet wijken voor een vrijere, juist om de betekenis beter over het voetlicht te krijgen. Het werd ons duidelijk dat bij de BGT niet zomaar een `lekker bekkende parafrase´ van de bijbel is: er is hard gewerkt en de vertaling is dóórgedacht tot op het niveau van de theologie van Johannes.
De deelnemers aan de discussie toonden veel waardering voor de open en communicatieve wijze waarop De Jong op kritische vragen richting de BGT inging. De BGT wil de boodschap van de tekst zo helder mogelijk naar voren te brengen, en daar kan niemand bezwaar tegen hebben. Maar in de praktijk roept de manier waarop dat gebeurt toch veel vragen op.
● Is `Leve de man die door God gestuurd is´ echt equivalent met `Gezegend wie komt in de naam van de Heer´ (Joh. 12:13)? Is het element `jubelkreet voor de koning´ zo sterk, dat daarmee het duidelijk godsdienstige begrip `gezegend´ gedekt is? Het is duidelijk dat de evangelist hier Psalm 118:26 citeert en die woorden vervolgens toespitst op Jezus. Dat verdwijnt hier volledig. Zelfs een tekstverwijzing naar die Psalm zou de lezer niet helpen, want de psalmtekst is zo vrij vertaald (`Wij bidden om vrede en geluk voor alle mensen die naar de tempel komen…´) dat het verband weg is.
● `De volgende dag´ (Joh. 12:12 letterlijk) is ook volgens BGT-normen natuurlijk heel gewone taal. Toch vertaalt de BGT `Vijf dagen voor het feest´, om expliciet te maken wat via `Zes dagen voor het Paasfeest´ (12:1) in de tekst impliciet gezegd wordt. Waarom het ene verband verduisteren, en het andere juist wél expliciet maken? Is dat nuttige service aan de lezer?
● Hoe staat het met `wonderen´ als vertaling voor semeia? Het is duidelijk dat een semeion zowel wonderlijk als verwijzend is, maar is de keuze voor `wonder´ niet minstens eenzijdig?
● `Verheerlijken´ vat de BGT in Johannes 12 op als `zijn plaats in de hemel naast God krijgen´ (o.a. Joh. 12:23). Dat is interpretatie, maar dat is niet het springende punt: elke vertaling interpreteert. Maar is dit duidelijk? `Hemel´ behoort zeker tot de 5000 meest gebruikte woorden, en wordt in de BGT dus zonder meer gebruikt. Maar is het begrip daarmee duidelijk? Voor de meeste Nederlanders zal `hemel´ synoniem zijn voor `hiernamaals´, en dat verschilt drastisch van de bijbelse betekenis.
● Vers 33 zou in de BGT voorafgegaan moeten worden door een spoiler-waarschuwing. De evangelist geeft zelf al uitleg bij het `verhoogd worden´ van Jezus (vers 32) en vertelt de lezers: daarmee verwees hij naar zijn naderende dood. De BGT doet daar twee schepjes bovenop: `Met die hoge plaats bedoelde Jezus … zijn plaats aan het kruis´ . En voor wie het dan nog niet snapt, voegt men toe: `Want hij zou aan het kruis sterven.´ De evangelist vermijdt het woord `kruis´ tot 19:6 waar het in één keer in de mond van de menigte klinkt: `kruisig hem!´
● In vers 36, letterlijk vertaald `Zolang jullie licht hebben, geloof in het licht´, wordt de identificatie van Jezus met dat licht voorop gezet: `Geloof in mij, zolang ik hier nog ben´. Pas in het vervolg wordt het beeld van het licht erbij gehaald: `Dan zullen jullie voor altijd bij het licht horen´. Zonder te bestrijden dat met `licht´ naar Jezus verwezen wordt (al sinds 1:9) is de vraag, of dat niet net iets anders is, en of je de lezer niet onderschat.
In de discussie draaide alles om de stelling van de BGT, dat toelichting en uitleg, expliciteren en invullen voor veel lezers nodig zijn om de boodschap helder te krijgen. Maar is die boodschap dan zo helder? vroegen de critici zich af. Ga je niet uit van een standaard-exegese, en ben je niet bezig de lezer in een stramien te dwingen?
Aan een bekende test voor formele vertalingen, dat een vertaling in principe terugvertaald moet kunnen worden naar het origineel, voldoet de BGT in elk geval niet: Johannes had heel goed een BGT-achtige tekst kunnen schrijven, maar heeft dat niet gedaan. De opmerking van De Jong, dat de BGT op bepaalde punten helderder is dan de grondtekst, bleef resoneren. Moet je dat wel willen? Johannes had ook de meest gebruikte Griekse woorden kunnen kiezen, maar hij schrijft niet voor niets `Hij die mij gezonden heeft´ en niet zomaar `God´, en `verheerlijken´ en niet `zijn plek in de hemel naast God aanvaarden´. Wie geeft je het recht, in te vullen wat Johannes open laat?
De repliek van De Jong was even duidelijk: dat moet, want de `Johanneïsche gemeente´ waar Johannes voor schreef bestaat niet meer. De bijbellezer heeft echt die hulp nodig om de raadsels in de tekst op te lossen, en als je hem daar niet mee helpt, blijft hij aan de buitenkant staan en komt niet toe aan de betekenis van de tekst.

conclusies
De belangrijkste vraag die Matthijs de Jong op het bordje van `formele´ vertalers legt, is: maak je het je niet te makkelijk? Leg je allerlei verstaansproblemen niet op het bordje van die arme lezer? Die zal, als die gepokt en gemazeld is in de tale Kanaäns, daar misschien nog wel weg mee weten. Maar je laat zo een hele categorie lezers in de kou staan, die niet die achtergrond hebben. En je intentie is toch, dat het gesprek over de inhoud van de bijbelse boodschap gaat, en niet blijft steken in woordenkwesties, hoe interessant ook.
Voor mij is dat een heel serieuze vraag, die vertalers van het type vertalingen van onze website zich telkens weer moeten stellen. Er zijn ongetwijfeld voorbeelden te vinden waar wij hobbels opwerpen die het verstaan onnodig bemoeilijken, en dat moeten we niet doen. Historisch onderzoek zou vermoedelijk aantonen, dat onze vertalingen `naar de letter´ zich ook ontwikkelen. Wij hebben hier ooit Dirk Monshouwer´s volledige Marcusvertaling gepubliceerd, vol `Entdeckersfreude´ maar uiterst letterlijk en stug. Na enige tijd hebben we die weer verwijderd, want uit een aantal nieuwe fragmenten uit begin 2000 valt op te maken, dat Monshouwer met een herziening bezig was die behoorlijk anders zou uitvallen: soepeler en leesbaarder met waar mogelijk behoud van idiolectie (`eendere woorden eender´).
De wedervraag aan de BGT-vertalers is natuurlijk ook helder: heeft de tekst een boodschap die zo is los te pellen van de woorden die er staan, dat die woorden soms geheel verdwijnen?

droom
De eindconclusie van de vertaaldag was, dat het zinloos is te streven naar een compromis: dat wordt een grijze vertaling die de gebreken van beide typen vertalingen in zich verenigt, en waar dus niemand enthousiast van wordt. Het is ook duidelijk dat de diversiteit in bijbelland alleen maar zal toenemen. Er is plaats voor zowel BGT-achtige, parafraserende vertalingen als strakke, idiolecte vertalingen zoals de onze, maar het is wel duidelijk dat die eerste groep het ´t makkelijkst heeft, en de vertalers `naar de letter´ meer moeite moeten doen om hun vertalingen wel zo veel mogelijk verstaanbaar te houden, en ermee de boer op moeten om telkens weer de al-te-gemakzuchtige bijbellezer te vertellen: er staat nog meer — en soms ook minder — dan er staat.
Mijn droom, die ik al tien jaar geleden na het verschijnen van de NBV formuleerde, blijft. Een twee-kolommen-bijbel, met zij aan zij een strakke maar leesbare vertaling zoals de vertalingen van de Societas Hebraïca, of het beste van de Naardense Bijbel of van onze website, met daarnaast een vrije, parafraserende vertaling. Juist zo kunnen ze elkaar versterken en samen de serieuze bijbellezer werkelijk van dienst zijn. Werk aan de winkel voor onze helft van het werk.

Joep Dubbink
Dirk Monshouwer leerstoel voor bijbelse theologie
Vrije Universiteit, Amsterdam

Andere vertalingen: Luc. 17,11-19 [Evangelie] , Luc. 17,11-21 [Evangelie] , Luc. 17,11-19 [Evangelie] , Luc. 17,11-19 [Evangelie] , Luc. 17,11-17 [Evangelie] , Luc. 17,11-19 [Luthers leesrooster] , Luc. 17,11-19 [Evangelie] , Luc. 17,11-19 [Evangelie] dankend naar Jeruzalem, Luc. 17,11-19 [Evangelie] Over grenzen heen kijken, Luc. 17,11-19 [Evangelie]

4e zondag van de herfst - groenGeen afbeelding opgegeven.

Overige teksten:

2Kon. 17,5-34 [OT]
Luc. 17,11-19 [Evangelie]

Deze site heeft 233 leden, waarvan 2 online; Bezoekers : vandaag: 974; Colofon