Je zou elke charismatische voorganger en elke revolutionaire  leider een schoonvader toewensen met veel mensenkennis en praktisch inzicht. Of zo’n  schoonmoeder natuurlijk, maar die komen we later pas tegen, in het boek Ruth.
In elk geval iemand met beide benen op de grond, iemand die goed kan kijken en die betrokkenheid weet uit te stralen. Dat is hier de rol van de schoonvader van Mozes, de Midianitische priester Jetro.

13De volgende ochtend hield Mozes zitting om recht te spreken over het volk.
Daarbij stond het volk voor Mozes van de ochtend tot de avond.  
14De schoonvader van Mozes zag alles waar hij mee bezig was voor het volk
en hij zei:
‘Wat is dat toch, waar jij mee bezig bent voor het volk?  
Waarom houd jij zitting in je eentje,
terwijl het volk voor jou staat opgesteld van de ochtend tot de avond?’

Het heeft bijbeluitleggers altijd bezig gehouden, hoe dat nu kan: dat de Midianitische priester eerst  een offerfeest organiseert (vers 12) en daarna ongevraagd  zijn mening geeft over de organisatie van de rechtspraak in Israël. En Mozes volgt het advies  volledig op!
Maar het is niet ongewoon dat wij als latere lezers  problemen zien, waar de bijbel er, zoals hier, geen  woord aan wijdt.
Tegelijkertijd blijkt Midian in de verdere geschiedenis  ook een gevaarlijke vijand te zijn geworden (Numeri  25; Richteren 6). Het Oude Testament is in zulke dingen eerder openhartig dan rechtlijnig.
Ligt de verhouding tussen Israël en de andere volken  toch wat subtieler? Zou de schepper van hemel en aarde aan anderen geen inzicht hebben gegund? Je kunt bijvoorbeeld in de wetgeving van Exodus 21 regels vinden die heel erg lijken op regels uit de veel oudere wetgeving in Babylonische wetsteksten. Zo’n soort inbreng heeft Jetro hier kennelijk ook.

15Mozes zei tegen zijn schoonvader:
‘Dat is omdat  het volk naar mij toe komt om uitsluitsel te krijgen van God.  
16Wanneer ze een kwestie hebben, dat komt iemand  naar mij toe.
Dan spreek ik recht tussen de een en de ander
en maak ik de regelingen van God bekend en zijn instructies.’

De schoonvader ziet Mozes in zijn priesterlijke rol, hij hoort zaken aan, spreekt recht, neemt beslissingen en daarmee komen, op grond van de functie van Mozes, goddelijke regelingen en instructies tot stand. Wetsteksten zoals Exodus 22:8 laten dat ook zien.
Het is bijzonder dat hier, net als in de vorige hoofdstukken  (15:25; 16:4) al sprake is van regelingen en instructies, terwijl de eigenlijke wetgeving op de Sinaï nog moet komen. Al vanaf de periode van de rabbijnse uitleg heeft men zich afgevraagd of dit  hoofdstuk daarom niet later moet worden geplaatst, pas ná de wetgeving bij de Sinaï.
Maar dat helpt niet echt, want dan moet je weer uitleggen hoe het stuk dan toch hier is terecht gekomen. In een van de Exodusteksten van de Dode Zee heeft men dit stuk over de interventie door Jetro vervangen door Deuteronomium 1:9-18, waar Mozes immers zelf zegt dat hij assistentie nodig heeft en waar zijn schoonvader niet voorkomt. Dan klopt alles weer. Maar of dat helpt? En is zo’n bijbel  wel nodig?

Realistisch

Wat de achtergrond is van heel veel stukken in het boek Exodus is niet te achterhalen. Maar in het huidige plot van het boek Exodus betekent het voorstel van schoonvader Jetro dat niet alleen het volk, maar ook Mozes zelf nu eerst ervaring gaat opdoen met de praktijk van Gods instructies.
De schoonvader van Mozes reageert heel realistisch. ‘Dit gaat zo niet. Jullie matten elkaar af op deze manier. Vertrouw een deel van dit werk aan anderen toe. Er zijn wel meer mensen die dat kunnen, ook als ze geen priester zijn.’ Dat is de interessante stap die hier wordt gezet. Maar Jetro maakt wel een heel nauwkeurig onderscheid tussen de taak van Mozes en de taak van de rechters om hem heen.

19‘Dus luister nu naar mijn voorstel; ik zal je raad  geven.
En laat God jou bijstaan.
Jij zelf moet het volk bij God vertegenwoordigen
en ook zelf moet jij de kwesties voor God brengen,  
20en hen (het volk) de regelingen en de instructies duidelijk maken.
Jij moet hen de weg bekend maken die ze moeten gaan
en de dingen die ze moeten doen.

Mozes is degene die tussen God en mensen bemiddelt, maar als er op die manier regelingen groeien, hoeft Mozes die niet steeds opnieuw tot stand te brengen als er een vergelijkbare zaak is. Anderen kunnen die regelingen toepassen op de groepen waarover zij zijn aangesteld. En als een zaak te groot is, komen ze weer bij Mozes terug.

21Maar ook moet jij uit heel het volk capabele mannen uitzoeken,
met eerbied voor God, mannen die betrouwbaar zijn,
en wars van corruptie.
Die moet je over het volk aanstellen als oversten over duizend,
oversten over honderd, oversten over vijftig en oversten over tien.  
22Zij moeten steeds over het volk rechtspreken.  
Elke grote kwestie moeten ze aan jou voorleggen,  
maar over elke kleine kwestie moeten zij zelf rechtspreken.  
Ze zullen jou verlichting geven en de last  samen met jou dragen.  
23Als je dit zo doet, en God het jou opdraagt,
dan zul je overeind kunnen blijven
en ook zal heel dit volk tevredengesteld terug naar huis gaan.’

Mozes neemt het voorstel aan en zo komt een regeling tot stand, beschrijft het slot van het hoofdstuk. Daarna gaat Jetro terug naar zijn land.

Wars van corruptie

Gaat dit verhaal over het mooie bestuurlijke ideaal van de spreiding van verantwoordelijkheden? Dat is te modern, al is het bij de huidige heimwee naar sterke politieke en religieuze leiders wel nuttig om dit stuk te lezen: betrouwbaar en wars van corruptie! Kalligraferen en aan de muur hangen!
Maar de tekst heeft vooral te maken met de latere rechtspraktijk in Israël. De oudsten van een stad spreken recht in de poort. Die taak hebben ze op gezag van Mozes, zegt Deuteronomium 16:18. Ze horen wars te zijn van corruptie, staat er ook daar weer bij.
Met reden. Het boek Koningen (21) laat ons in het verhaal van Naboth zien dat die oudsten niet echt bestand waren tegen de nieuwe macht: de koningen. De staat gaat voor. Dat is een groot profetisch thema in de boeken Koningen: heeft de Tora van Mozes nog gezag, of gaat het verlangen naar politieke macht het altijd weer winnen?
Dus voordat wij ons theologisch bezorgd afvragen, wat die Midianiet nu voor rol had in Gods openbaring, kun je je beter afvragen of Gods Tora een serieuze kans kreeg onder de mensen. Daar gaan nog heel wat bijbelboeken op door.

Dit commentaar is eerst in CW opinie verschenen, zie: www.cw-opinie.nl. Wij danken de redactie voor de mogelijkheid dit commentaar op onze site te kunnen plaatsten